İNSAN VE ÇEVRE

                              İNSAN VE ÇEVRE

   

          Kara, deniz ve havanın her zerresinde canlılar bulunur. Bu canlılar dengeli bir şekilde ürer, birbirinden gıdasını alıp yaşar ve çevreyi kirletmeden, yeryüzünde leş faciasına yol açmadan ölür veya başka canlılara yem olur. Bu düzen milyarlarca yıldır devam etmektedir.

         Çevremizde bulunan varlıklar; canlı ve cansız varlıklar olmak üzere ikiye ayrılır. Cansız varlıklar su, toprak, hava, mineral, ışık vb. iken; canlı varlıklar ise insanlar, hayvanlar, bitkiler, tek hücreli canlılar vb. dir.

         Canlılar tek başlarına bulunmaz. Bir canlı yaşamını ancak diğer canlılarla etkileşim halinde olduğunda sürdürebilir. Örneğin; geyiklerin yaşaması için ortamda besleneceği otlaklar bulunmalı, büyük balıkların beslenmesi için ise ortamda beslenebileceği canlılar bulunmalıdır.

İNSAN VE ÇEVRE KAVRAM HARİTASI

                            

                                                          TÜR-POPULASYON-HABİTAT

TÜR: Ortak bir atadan meydana gelen, çiftleştiklerinde verimli döller verebilen, benzer özellik gösteren canlılara tür denir. Aslan, köpek, insan, papatya, menekşe, penguen hepsi türe birer örnektir. Fakat etrafımızda gördüğümüz her canlı tür değildir örneğin katır ve kurt köpeği birer tür değildir. Çünkü; kendi aralarında üreyemezler ve farklı türlerin birleşmesiyle oluşurlar bu yüzden tür sayılmazlar.

         O halde bir canlının tür sayılabilmesi için;

1.Ortak atadan gelmek

2.Benzer özellikler taşımak

3.Kendi aralarında çiftleştiklerinde üreyebilen bireyler oluşturmak gibi özellikleri taşıması gerekir.

                                   

                                     

                                                                                                      

                                  

                                 

POPULASYON: Belli bir bölgede yaşayan, aynı türe ait bireylerin oluşturduğu canlı topluluğuna populasyon denir. Karadeniz’de yaşayan Hamsi balıkları, Van Gölü’nde yaşayan İnci kefali populasyonlara birer örnektir. Fakat bir türün bireyleri farklı bölgelerde populasyon oluşturabilir. Örneğin sazan balıkları hem Sapanca gölünde hem de Eğirdir gölünde iki farklı populasyon oluştururlar.

                                               

HABİTAT: Her populasyona ait bireyler doğada kendilerine ait yerlerde yaşamlarını sürdürebilirler. Bireylerin bu doğal yaşam ortamlarına habitat denir. Habitata yaşam adresi de denilebilir. Her habitatın kendine özgü fiziksel, kimyasal şartları ve iklimsel özellikleri vardır. Habitatta birden fazla hayvan ya da bitki türü yaşar. Habitat örnek verirsek; Kutup ayısının habitatı kuzey kutbudur, İnci kefalinin habitatı Van gölüdür.

                                           

                                                                   EKOSİSTEM

      Bir bölgede yaşayan bütün canlıların ve onların yaşamlarını etkileyen cansız faktörlerin oluşturduğu bütünlüğe ekosistem denir. Ekosistemde bulunan canlılar, bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalardır. Cansızlar ise; su, rüzgâr, toprak, hava, güneş ışığı vb. varlıklardır.

           

                                                    EKOSİSTEM=Habitat + Habitatta yaşayan tüm canlılar

 Canlılar ile cansız ortam arasında sürekli bir etkileşim vardır. Bu nedenle canlının yaşadığı yeri o bölgede yaşayan diğer tüm canlılar ve o bölgenin cansız koşulları belirler. Her ekosistemin kendine özgü fiziksel ve kimyasal koşulları vardır. Bir ekosistemde ancak bu koşullara uyumlu olanlar yaşamlarını sürdürebilir.

                                                           EKOSİSTEM ÇEŞİTLERİ

1-ÇÖL EKOSİSTEMİ: Çöller sıcaklığın yüksek, nemin düşük, rüzgârın şiddetli ve yağışın düşük olduğu ekosistemlerdir. Canlı yaşamı için çok uygun koşulları bulunmaz. Bundan dolayı çöllerde az sayıda bitki ve hayvan türü bulunur. Bu da bize ekosistemin iklim özellikleri bu ekosistemde yaşayan canlı çeşitliliğini belirlediğini gösterir. Çölde yaşayan kaktüs bitkisi gövdesinde besin ve su depolayarak ortam koşullarına uyum göstermiştir ve bu şekilde yaşamını sürdürmektedir. Benzer şekilde çöl tilkisinin de tüyleri açık renklidir böylece güneş ışığını yansıtarak kendini sıcaklığa karşı korur.

                                         

2-DENİZ EKOSİSTEMİ: Deniz ekosistemi bir hücreliden büyük vücutlu ya çok sayıda populasyonu içinde bulundurur. Denizlerin tuzluluğu, sıcaklığı, ışık miktarı, suyun derinliği burada yaşayan canlı çeşitliliğini etkilemektedir. Denizde yaşayan canlılar da hem birbiriyle hem de yaşadığı ortamla etkileşim halindedir. Denizle birbirinden farklı koşullara sahiptir. Tuzluluğu, sıcaklığı, derinliği birbirinden farklıdır. Bu nedenle her deniz canlısı her denizde yaşayamaz. Herhangi bir denizde bu denizin özelliklerine uyum sağlamış canlılar yaşayabilir.

                                                        

3-YAĞMUR ORMANLARI: Yağmur ormanları sıcaklık ve yağışın çok yüksek, rüzgârın zayıf etkili olduğu ekosistemlerdir. Bu iklim özelliklerinden dolayı yağmur ormanları dünya ikliminin dengede kalmasını da sağlar. Amazon ormanları en büyük yağmur ormanıdır. Yağmur ormanları ekosisteminde çok sayıda bitki ve hayvan yaşar. Bunlara örnek olarak; yırtıcı kuşlar,  palmiyeler, maymun, böcekler verilebilir. Yağmur ormanları ekosistemi canlı çeşitliliği açısından çok zengindir.

                                         

                                                                       BESİN ZİNCİRİ VE BESİN AĞI

        Canlıların ortak özelliklerinden biriside beslenmedir. Doğada canlıların beslenmesinin temelinde enerji ihtiyaçlarını karşılamaları yer almaktadır. Bütün canlıların kullandığı enerjinin temel kaynağı güneş enerjisidir. Tüm canlılar doğrudan ya da dolaylı olarak güneş enerjisini kullanırlar. Güneş enerjisinden faydalanmak için canlılar arsında kurulan beslenme etkileşimine BESİN ZİNCİRİ denir.

       Bu besin zincirinde üretici, otçul, etçil ve hem etçil hem otçul olmak üzere dört çeşit canlı grubu bulunur.Güneş ışığını kullanarak karbondioksit ve sudan besinini üreten canlılara ÜRETİCİ denir.buğday, mısır, karpuz, elma gibi canlılar üreticidirler.üreticiler yaşamın başlaması ve devam etmesini sağlayan en önemli canlı gruplarıdır..

                                      

      Üreticileri yiyerek beslenen canlılara OTÇULLAR denir. Keçi, serçe, zebra otçullara örnektir.

      Doğadaki otçul ve etçil hayvanları yiyerek beslenen canlılara ETÇİLLER denir. Kaplan, şahin, timsah etçillere örnektir.

      Hem üreticileri hem de etçil veya otçul hayvanları yiyerek beslenen canlılara HEM ETÇİL HEM OTÇULLAR denir. Ayı, insan buna örnektir.

            Ekosistemde yaşayan bu canlılar beslenme yoluyla birbirine bağlıdır. Her ekosistemde çok sayıda farklı besin zinciri bulunur her bir canlı çok sayıda farklı besin zincirinin halkasını oluşturabilir. Canlılar arasındaki bu karmaşık beslenme ilişkisine BESİN AĞI denir.